از ابتدای آشنایی ایرانیان با تمدن نوین غرب دو نوع واکنش در برابر عمق فاصله ایجاد شده بروز کرده است. گروهی پای در رکاب گذاشتند و در عنفوان جوانی در حالی که هنوز سرد و گرم مملکت خودشان را نچشیده بودند عمدتا برای تحصیل به غرب رفتند، آنجا از آنجا که خود دستشان خالی بود مبهوت جامعه غرب شدند، غربزده شدند و فکرشان منور شد، تا جایی که فهمیدند که چقدر تفاوت دارند با جماعت عوام مملکت سابقشان، اینها همان روشنفکران، یا به اصلاح قدیم منورالفکران لقب گرفتند، توگویی غرب فرشته روشنایی است که پر و بال‏اش به هر که بگیرد نورانی‏اش می‏کند. گروهی دیگر آدم‏هایی بودند در این مملکت نشسته، دردها را با چشم خود می‏دیدند، مخصوصا درد تحقیر از انگلوساکسون‏ها را، اینها لاجرم غیرتی و ناراحت بار می‏آمدند و همین انگیزه‏شان بود برای مبارزه، مبارزه‏ای به وسعت تاریخ، همانطور که وسعت هجوم تاریخی بود. روشنفکران وقتی از تحصیل فرنگ باز‏می‏آمدند چیز تازه‏ای بودند، دیگر بطور کامل ایرانی و فلک‏زده به حساب نمی‏آمدند، مدرک سوربن فرانسه داشتند و فهمیده شناخته می‏شدند و خلاصه نگران چیزی نبودند، هر جا که می‏رفتند قدر می‏دیدند و بر صدر می‏نشستند،‏ هیچ وقت تحقیر نمی‏شدند، لاجرم آدم‏های نرمالی بودند، نان‏شان از غرب می‏آمد و مقتدایشان غرب بود، آرزوی بازگشت به غرب در وجودشان بود، حالا اگر نمی‏توانستند به غرب برگردند تلاش می‏کردند غرب را به اینجا بیاورند، از دیدگاه آنها راه‏حل مشکلات جامعه ایرانی غربی شدن بود، و این غربی شدن برای این نبود که آنها فکر می‏کنند با این نسخه مشکلات جامعه ایرانی حل می‏شود، آنها جامعه آماده و برتری را در غرب با این مشخصات دیده‏اند و لابد همین کافی است که فکر کنند همان نسخه هر جای دیگر اگر با دقت تمام استنساخ شود نتیجه‏اش همان خواهد شد. بنابراین آنها تلاش کردند هر چه بر سر راهشان بود خراب کنند،‏ هر سنت ایرانی و اسلامی بایست کنار می‏رفت تا از نو جامعه‏ای ساخت‏زدایی شده با سازمان غربی ساخته شود، عشایر باید تخت‏قاپو می‏شدند، مهم نبود با این کار تولید لبنیات کشور نابود شود، اگر در اروپا زمانی فئودال‏ها را از بین برده بودند اینجا هم باید زمین‏های خان‏ها تقسیم می‏شد، مهم نبود کشاورزی نابود شود. مهم اصلا تولید و اقتصاد و این مسایل نبود، مهم این بود که ما به غرب بپیوندیم. اما دسته وطنی‏ها، آنها دک‏وپز خاصی نداشتند، چه بسا قیافه‏شان مثل احمدی‏نژاد بی‏ریخت هم بود، آخه داغ فقر هنوز روی پوستشون بود، آنها باور نداشتند که انسان سفید از نظر زیست‏شناسی چیز متفاوتی داشته باشد، از تئوری‏های فلسفی‏ای هم که دلایل خیلی خفنی برای عقب‏ماندگی ما ارائه می‏داد چیزی نمی‏فهمیدند یا دوست نداشتند بفهمند، آنها فقط اینو می‏فهمیدند که این جماعت انگلوساکسون می‏توانند توپ بسازند و ما نمی‏توانیم، این بود که یا صنعت‏گر می‏فرستادند یاد بگیرد یا استادکار می‏آوردند یاد بدهد و دارالفنون می‏ساختند، اگر چه تا از کار برکنار و بالای دار تشریف می‏بردند دارالفنون‏های‏شان هم شروع می‏کرد فروغی به مملکت تحویل دادن، ولی به هر حال آنها هر وقت توانستند ساختند و فکر می‏کردند که ما اگر بسازیم به آنها می‏رسیم. روشن‏فکران تئوری‏های تازه می دادند و حزب تاسیس می‏کردند و توسعه سیاسی می‏دادند، مردم را سرگرم می‏کردند، همه داد و قال‏شان برای به زیر کشیدن پادشاه عثمانی برای این بود که ابر دیکتاتوری مثل آتاتورک بر سر کار بیاورند یا مثل رضاشاه، این هم فرجام توسعه سیاسی‏شان بود،‏ این است که هر وقت روشن‏فکران با شعار توسعه سیاسی به میدان آمدند شکست خوردند چون عملا کاری نکردند جز وابستگی بیشتر و بی‏ادعاها هر جا بودند کار کردند و نشان دادند که ما می‏توانیم.